گوش؛ ساختار، عملکرد و نقش حیاتی آن در بدن انسان

گوش به ظاهر اندامی کوچک است اما بسیار پیچیده و شگفت انگیز، که نقش آن تنها محدود به شنیدن صداها نیست. این عضو ظریف و دقیق، علاوه بر دریافت و انتقال امواج صوتی، در حفظ تعادل بدن نیز نقش اساسی دارد.

وقتی درباره این اندام صحبت می‌ کنیم، در واقع از سیستمی چندلایه حرف می ‌زنیم که شامل بخش ‌های خارجی، میانی و داخلی است و هر کدام از آنها عملکرد خاصی دارند.

در این مقاله از مجله سلامتی بیمارستان قصد داریم به طور کامل با ساختار، نحوه عملکرد آن، بیماری ‌های شایع، راه های مراقبت و اهمیت سلامت این عضو حیاتی آشنا شویم.

ساختار گوش چگونه است؟

از سه بخش اصلی تشکیل شده است: گوش خارجی، میانی و داخلی. هر کدام از این بخش ‌ها وظیفه‌ ای جداگانه اما مرتبط دارند که در کنار هم فرآیند شنوایی و تعادل را ممکن می ‌سازند.

گوش خارجی

شامل لاله و مجرای گوش است. لاله همان قسمت قابل مشاهده در بیرون از سر است که مانند یک آنتن، امواج صوتی را جمع ‌آوری می‌ کند و آنها را به سمت مجرا هدایت می ‌نماید. در انتهای مجرا، پرده صماخ (یا پرده گوش) قرار دارد که با برخورد امواج صوتی به آن به لرزش درمی ‌آید. این لرزش ‌ها اولین گام در فرآیند شنیدن هستند.

گوش میانی

پشت پرده صماخ، بخش میانی قرار دارد که حاوی سه استخوان کوچک به نام ‌های چکشی، سندانی و رکابی است. این استخوان ‌ها کوچک ‌ترین استخوان‌ های بدن انسان محسوب می‌ شوند و وظیفه آنها انتقال و تقویت ارتعاشات صوتی از پرده به بخش داخلی است. در این بخش همچنین شیپور استاش قرار دارد که گوش میانی را به حلق متصل می‌ کند و به تنظیم فشار هوا در دو طرف پرده گوش کمک می‌ نماید.

گوش داخلی

گوش داخلی بخشی پیچیده و حساس است که شامل حلزون گوش و دستگاه دهلیزی می‌ شود. حلزون ساختاری مارپیچی است که سلول ‌های حسی شنوایی در آن قرار دارند. این سلول ‌ها ارتعاشات مکانیکی را به پیام‌ های عصبی تبدیل می ‌کنند و از طریق عصب شنوایی به مغز می‌ فرستند. دستگاه دهلیزی نیز مسئول حفظ تعادل بدن است و حرکات سر را شناسایی می‌ کند تا مغز بتواند وضعیت بدن را تنظیم نماید.

نحوه عملکرد در شنیدن صدا

فرآیند شنیدن از زمانی آغاز می‌ شود که امواج صوتی وارد لاله گوش می ‌شوند. این امواج از طریق مجرا به پرده صماخ برخورد کرده و باعث لرزش آن می‌ گردند. لرزش پرده به استخوان‌ های گوش میانی منتقل می ‌شود. استخوان رکابی، آخرین استخوان در زنجیره انتقال، این ارتعاشات را به مایع درون حلزون گوش منتقل می‌ کند.

درون حلزون، حرکات مایع باعث تحریک سلول ‌های مویی خاصی می‌ شود. این سلول‌ ها انرژی مکانیکی صدا را به سیگنال ‌های الکتریکی تبدیل کرده و از طریق عصب شنوایی به مغز ارسال می‌ کنند. مغز با پردازش این پیام ‌ها، نوع، شدت و جهت صدا را تشخیص می ‌دهد.

نقش گوش در تعادل بدن

بسیاری از افراد تصور می ‌کنند گوش تنها برای شنیدن است، در حالی که این عضو در حفظ تعادل بدن نیز نقشی حیاتی دارد. در بخش داخلی سه مجرای نیم ‌دایره ‌ای وجود دارد که حاوی مایع هستند. هنگامی که سر حرکت می‌ کند، مایع داخل این مجاری نیز حرکت می ‌کند و سلول‌ های گیرنده حرکتی را تحریک می‌ نماید. این سلول‌ ها اطلاعات مربوط به جهت و سرعت حرکت را به مغز ارسال می ‌کنند تا بدن بتواند تعادل خود را حفظ کند. به همین دلیل است که آسیب یا التهاب گوش داخلی می ‌تواند باعث سرگیجه یا اختلال در تعادل شود.

بیماری‌ ها و مشکلات شایع

سلامت گوش برای کیفیت زندگی اهمیت زیادی دارد، زیرا هرگونه اختلال در عملکرد آن می ‌تواند به کاهش شنوایی یا مشکلات تعادلی منجر شود. برخی از بیماری ‌های شایع عبارتند از:

عفونت گوش

یکی از مشکلات شایع، به ‌ویژه در کودکان است. این عفونت معمولا در بخش میانی اتفاق می ‌افتد و می‌ تواند باعث درد، تب و گاهی کاهش شنوایی موقت شود. درمان آن معمولا با آنتی ‌بیوتیک یا تخلیه مایع انجام می ‌شود.

 سوراخ شدن پرده

پرده گوش ممکن است در اثر ضربه، عفونت یا صدای بسیار بلند پاره شود. این آسیب معمولا قابل ترمیم است، اما در موارد شدید نیاز به جراحی دارد.

تجمع جرم

جرم گوش یا موم ماده ‌ای طبیعی است که از ورود گرد و غبار و باکتری‌ ها به مجرا جلوگیری می‌ کند. با این حال، تجمع بیش از حد آن می ‌تواند موجب گرفتگی و کاهش شنوایی موقت شود. تمیز کردن آن باید توسط دندانپزشک یا متخصص گوش و حلق و بینی انجام شود، زیرا استفاده از گوش‌ پاک ‌کن ممکن است آسیب‌ زا باشد.

وزوز گوش

به احساس شنیدن صدای زنگ، سوت یا همهمه بدون وجود منبع خارجی گفته می ‌شود. این مشکل می ‌تواند ناشی از آسیب به سلول‌ های شنوایی، قرار گرفتن در معرض صدای بلند، یا مشکلات عصبی باشد.

کاهش شنوایی

کاهش شنوایی ممکن است در اثر بالا رفتن سن، ضربه صوتی، بیماری یا عوامل ژنتیکی ایجاد شود. در موارد شدید، از سمعک یا کاشت حلزون گوش برای بازیابی شنوایی استفاده می ‌شود.

مراقبت از سلامت گوش

برای حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری ‌های شنوایی باید به چند نکته مهم توجه کرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات، پرهیز از قرار گرفتن در معرض صداهای بلند است. استفاده از هدفون با صدای زیاد می‌ تواند در طول زمان به سلول‌ های شنوایی آسیب برساند. بهتر است از هدفون‌ های ایمن و با میزان صدا کمتر از ۶۰ درصد استفاده شود.

همچنین تمیز کردن گوش باید با احتیاط انجام شود. این اندام دارای مکانیسم طبیعی تمیزکننده است و نیازی به دستکاری عمیق ندارد. از وارد کردن اجسام خارجی مانند خلال یا پنبه به داخل گوش خودداری کنید، زیرا این کار ممکن است باعث آسیب یا انتقال میکروب شود.

در هنگام شنا یا دوش گرفتن نیز باید مراقب باشید که آب به طور مداوم وارد گوش نشود، زیرا رطوبت بیش از حد محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ ها و قارچ ‌ها ایجاد می ‌کند. در صورت ابتلا به آلرژی یا سرماخوردگی، درمان به موقع ضروری است، چون گرفتگی مجرای استاش می ‌تواند منجر به عفونت شود.

گوش و رابطه آن با سایر اندام‌ ها

با دستگاه عصبی ارتباط تنگاتنگی دارد. عصب شنوایی که از گوش داخلی خارج می‌ شود، پیام‌ های حسی را مستقیما به مغز می ‌فرستد. از این رو هرگونه آسیب به مغز یا اعصاب می ‌تواند بر عملکرد شنوایی تاثیر بگذارد. علاوه بر این، از طریق عروق خونی به سیستم گردش خون وابسته است و مشکلات قلبی عروقی گاهی می ‌توانند باعث کاهش جریان خون به گوش داخلی شوند و شنوایی را مختل کنند.

در برخی مطالعات حتی نشان داده شده است که سلامت گوش می‌ تواند شاخصی از سلامت عمومی بدن باشد. مثلا تغییر در شنوایی ممکن است نشانه ‌ای از دیابت یا فشار خون بالا باشد.

روش‌ های بررسی و درمان مشکلات

برای ارزیابی عملکرد گوش، دکتر متخصص از روش ‌های مختلفی استفاده می ‌کند. تست شنوایی (ادیومتری) میزان حساسیت به صداهای مختلف را می ‌سنجد. همچنین در برخی موارد، از تصویربرداری مانند سی ‌تی ‌اسکن برای بررسی ساختار گوش داخلی استفاده می‌ شود.

درمان مشکلات گوش بسته به علت آن متفاوت است. اگر عفونت وجود داشته باشد، معمولا دارو تجویز می ‌شود. در مواردی که شنوایی به شدت کاهش یافته است، از سمعک یا کاشت حلزون کمک گرفته می‌ شود. جراحی نیز در صورت آسیب به استخوان ‌ها یا پرده گزینه ‌ای موثر است.

جمع ‌بندی

گوش عضوی کوچک اما فوق ‌العاده مهم در بدن است که علاوه بر شنیدن، در حفظ تعادل و جهت ‌یابی نقش دارد. ساختار پیچیده آن شامل سه بخش اصلی است که با همکاری دقیق، امواج صوتی را به اطلاعات قابل درک برای مغز تبدیل می‌ کنند.

مراقبت از سلامت، پرهیز از صداهای بلند، رعایت بهداشت و مراجعه منظم به متخصص گوش و حلق و بینی، کلید اصلی برای حفظ شنوایی در تمام طول زندگی است. به یاد داشته باشید که حتی مشکلات کوچک، اگر نادیده گرفته شوند، ممکن است به اختلالات دائمی منجر شوند. بنابراین همیشه به علائم هشداردهنده توجه کنید؛ چون این عضو ظریف شایسته بیشترین مراقبت است.